Al zingend vertalen

Door Petra Couvée en Katelyne Verstraete

In de traject-overstijgende workshop Songteksten vertalen lieten we ons inspireren door de dit voorjaar overleden duizendpoot Jan Rot (1957 –2022). Rot was behalve schrijver, columnist en zanger vooral bekend als vertaler van liedteksten, van de Matthäus Passion van Bach tot de songteksten van de Beatles. Voor Rot bestond er geen hoge of lage cultuur.

We gingen aan de slag met het vertalen van twee songteksten: de Nederlandse inzending voor het Eurovisiesongfestival van 2022, De diepte van de zangeres S10, en de wat oudere hit, Zeven dagen lang van Bots. Indachtig Rot gingen we uit van klank en rijm zonder daarbij de strekking van de song te vergeten. Het werd een uurtje vertalen met veel durf en de resultaten in het Zuid-Afrikaans, Duits, straattaal Frans-Waals, Roemeens, Pools, Tsjechisch, Italiaans, Russisch en Spaans waren adembenemend.

Hieronder zie je de Italiaanse en Russische vertaling van De diepte en daaronder de Spaanse vertaling van Zeven dagen lang.

S10 De diepte (origineel)

Ken je het gevoel dat, dat je droom niet uitkomt

Ben je wel eens bang dat het altijd zo blijft

Want het regent alle dagen en ik zie geen hand voor ogen

Jij en ik toch samen, dat zou altijd zo zijn

Tadada dadadadada, dada dadadadadada

Tadada dadadadadada

Oehoe aha

Hier in de diepte hoor ik steeds maar weer je naam

Oeh aha

Oh mijn lief wat moet ik nou

Ik zit diep en ik wil jou niet laten gaan

Ik schuil onder de tafel en ik hoop dat jij me vindt

Ik wacht al heel de avond, ach ik lijk wel een kind

Ik bijt weer op mijn tanden en ik weet dat jij dat ook doet

Maar god wat moet ik anders, wanneer is het genoeg

Tadada dadadadada, dada dadadadadada

Tadada dadadadadada

Oehoe aha

Hier in de diepte hoor ik steeds maar weer je naam

Oeh aha

Oh mijn lief wat moet ik nou

Ik zit diep en ik wil jou niet laten gaan

E nel silenzio (Italiaanse vertaling)

Sai cosa si prova, quando non si sogna

Temi che domani sia ancora così

Tutti i giorni piove, e il mio cuore non si muove

Noi per sempre insieme, ma tu non sei più qui

Tadada dadadda

Tadada

Oehoe aha

E nel silenzio la tua voce suonerà

Oeh aha

Il mio cuore piangerà

La tua voce un grande vuoto lascerà

Ed io resto ferma qui, aspetto che ritorni

Passano anche i giorni, proprio come in un film

Ed avrei tanto da dare, ma per te tanto è uguale

Ma cosa dovrò fare, quando basterà?

Tadada dadadda

Tadada

Oehoe aha

E nel silenzio la tua voce suonerà

Oeh aha

Il mio cuore piangerà

La tua voce un grande vuoto lascerà

No, no, no, no

Un vuoto lascerà

E nel silenzio la tua voce suonerà

Oehoe aha

Il mio cuore piangerà

La tua voce un grande vuoto lascerà

Vertaling: Alessio Savio, Matteo Cagliari, Maria Carmen Orlando

На глубине (Russische vertaling)

Чувствовал ли ты что, что мечты твои ничто

Пугало ли тебя, что так будет всегда

Все закрылось пеленою, сильного дождя

Но я верю что мы вместе сможем быть всегда

Тадада дададададададада, дада дададададада

Ууууу ааааа

На глубине я вновь и вновь зову тебя

Ууууу аааа

Я не знаю как мне быть

Я глубоко и не могу тебя отпустить

Я играю с тобой в прятки, но тебе ведь все равно

Я не сплю уже ночами, разве это не смешно

И я выбрала молчание из солидарности к тебе

Но что мне ещё сделать, давай закончим этот бред

Тадада дададададададада, дада дададададада

Ууууу ааааа

На глубине я вновь и вновь зову тебя

Ууууу аааа

Я не знаю как мне быть

Я глубоко и не могу тебя отпустить

Vertaling: Valeria Poloejan (Oekraïne)

Rapalje Zeven dagen lang (origineel)

Wat zullen we drinken

Zeven dagen lang

Wat zullen we drinken

Wat een dorst (2x)

Er is genoeg voor iedereen

Dus drinken we samen

Sla het vat maar aan

Ja drinken we samen

Niet alleen (2x)

Dan zullen we werken

Zeven dagen lang

Ja zullen we werken

Voor elkaar (2x)

Dan is er werk voor iedereen

Dus werken we samen

Zeven dagen lang

Ja werken we samen

Niet alleen (2x)

Eerst moeten we vechten

Niemand weet hoelang

Eerst moeten we vechten

Voor ons belang (2x)

Voor het geluk van iedereen

Dus vechten we samen

Samen staan we sterk

Ja vechten we samen

Niet alleen (2x)

Compra la litrona (Spaanse vertaling)

En el Mercadona

Pasa la litrona

Hay que beber (x2)

Empieza ya el botellón

Llama a tus ammigos

Cuántos más mejor

Llama a tus amigos

Va a haber fiestón (x2)

Deja la litrona

De el Mercadona

Suelta la litrona

Hay que currar (x2)

Que trabajo hay a montón

Todos a sus puestos

Que hay que trabajar

Todos a sus puestos

Esto es un tostón (x2)

Ay Dios qué resaca

¿cuánto va a durar?

Ay Dios qué resaca

No doy pa’ más (x2)

Quien me manda a mi a beber

Oye Catalina

Pilla una aspirina

Eh tú Catalina

Uy qué dolor (x2)

Vertaling: Miriam Barreiro en Alvaro Giráldez

Slotfeest

We hadden zoveel te vieren! De zomercursusstudenten en het team stelden met trots twee weken onderdompeling in het Nederlands voor aan de genodigden. Twee weken enthousiasme om te leren eindigden in vuurwerk.

De journalisten van traject 1 brachten een heuse nieuwsuitzending.

Traject 2 gaf een bloemlezing van twee overvolle weken vol trajectlessen, workshops, activiteiten en vooral veel gezelligheid. Traject 3 overhandigde een prachtig boekje vertalingen aan de auteur.

En er was véél muziek. Zo zongen de studenten van Traject 4 een zelf geschreven lied en waren er vertalingen in het Italiaans en het Spaans van Nederlandstalige klassiekers.

Een feest van de meertaligheid, met het Nederlands als lingua franca!

We kijken met een vol hoofd én hart terug naar deze twee weken feest. Dankjewel aan iedereen die dit opnieuw mogelijk maakte.

Poëzie voor iedereen

Gastblog door Anja Tramošljanin en Alessio Savio (Traject 2)

Tijdens de Taalunie Zomercursus Nederlands hebben we een onderzoek gedaan naar verschillende initiatieven en projecten die in België en Nederland ondernomen worden om poëzie toegankelijker en aantrekkelijker te maken. Voor ons groepswerk hebben we onder meer een interview met Sieglinde Vanhaezebrouck in het Poëziecentrum in Gent uitgevoerd. We hebben met haar gesproken over wat ze eigenlijk in het Poëziecentrum doen, en van een aantal initiatieven hebben we voor de eerste keer tijdens dit gesprek gehoord.

Hoe kan een groter bereik voor poëzie gecreëerd worden? De meeste bekende initiatieven zijn natuurlijk de Poëzieweek, de Nacht van de Poëzie in Utrecht en de verkiezing van de Dichter des Vaderlands. De Poëzieroute in Gent is ook een speciaal initiatief dat in het dagelijks leven mensen met poëzie in aanraking doet komen.

Maar wat wij bijzonder interessant vonden, zijn de initiatieven die gericht zijn op groepen mensen die moeilijker om te bereiken zijn. Denk maar aan:

• Wablieft is een krant speciaal bedoeld voor mensen die niet goed Nederlands kunnen spreken. Daar kunnen ze eenvoudige gedichten vinden die makkelijk om te verstaan zijn.
• Lezers Collectief organiseert leesbijeenkomsten voor mensen die moeilijk toegang tot poëzie hebben, bijvoorbeeld mensen in de gevangenis, mensen met psychische problemen, mensen die verslaafd zijn, mensen in armoede.
• Ook de grote initiatieven zorgen ervoor dat iedereen de toegang tot poëzie krijgt. Bij de Poëzieweek bestaan er een Daisy-versie, een brailleversie en een luisterversie van alle gedichten.
• De Kinderpoëzieroute is een gratis boek, een uitstekend idee om voor de eerste keer een ontmoeting tussen kinderen en poëzie te creëren.
• Beeldspraak is een podcast van het Poëziecentrum waarmee ze tijdens Corona zijn begonnen, die elke maand een dichter als gast heeft die over eigen werk spreekt.
• Het Poëziecentrum is ook heel actief op sociale media, met zijn eigen Instagram- en Facebook-pagina’s waarin elke dag een nieuwe post verschijnt.

In onze landen, Italië en Servië, is het wat moeilijker om dit soort initiatieven te vinden. Vaak gaat het meer over het verkopen van bundels of tijdschriften, en niet over poëzie toegankelijker te maken. Specifieke groepen krijgen helemaal geen aandacht en blijven moeilijk om te bereiken. Volgens ons is het ontzettend belangrijk dat poëzie voor iedereen toegankelijk wordt. En om die reden hebben we deze initiatieven overal nodig.

Literaire vertalers, de onzichtbare helden

Een podcast van Sarah Ardelia Saptono en Yasmin Nur Oktaviani (Traject 3)

Maak gebruik van vertaalapps, maar vertrouw er niet op!

gastblog door Amanda Van S., Panka K., Kincső J. K. en Alexander S. B. (Traject 3)

Is er een ultimate vertaalmachine? Zou je Google Translate of DeepL moeten gebruiken? Deze en andere vragen zijn beantwoord door Dries Debackere – facilitator bij Taalsector en consultant al jaren. In ons interview vertelt Dries over zijn ervaring in taalsector, moeilijkheden en uitdagingen met vertaling.

Al lang komen er problemen die soms niet zo zichtbaar zijn in vertalingen . Bijvoorbeeld, zou je denken dat een uitdrukking wat logisch is in de vreemde taal maar als je daarnaar nakijkt of zelfs de moedertaalspreker vraagt, dan zal je jezelf vinden in een moeilijke situatie wanneer je tekst of gedacht niet nogal duidelijk is. Misschien en, ik durf te zeggen, heel vaak zal het geen effect op het verstand hebben (het zal een beetje vreemd klinken en dat is het) maar mensen zullen erover nadenken om zich te verzekeren dat ze de juiste zaak begrepen hebben.

Zoals Engels-, Hongaars- en Russisch moedertaalsprekers, probeerden wij verschillende vertaalapplicaties te gebruiken te zien hoe juist die het gedachte uitleggen. Wij hebben een stukje van Harry Potter genomen en wij vertaalden van het Engels naar het Hongaars en het Russisch en daarna – naar het Nederlands. We zochten de originele Hongaarse en Russische vertalingen op, daarna zetten we de teksten in verschillende vertaalmachines. Alle teksten zijn naar Nederlands vertaald en we vergeleken de resultaten met elkaar.

Volgens Dies is het toch nuttig om vertaalmachines te gebruiken. De focus ligt op hoe je van ze gebruikmaakt. Er zijn verschillende manieren om die machines te gebruiken waarvan we het over twee willen hebben. De meest bekende is de Post-editing methode. Dat wil zeggen dat de vertaler de hele brontekst in een vertaalmachine zet en post-editing op het resultaat doet om een leuke tekst te krijgen. Dit werkt goed voor de vertalingen die niet op het hoogste niveau (zogenoemd ‘nice-to-have translations‘ in het Engels) hoeven te zijn.

Dries Debackere (rechts)

Alhoewel deze wel de meest populaire methode is, vindt hij toch dat het beter is als de vertaler samenwerkt met de machine in plaats van voor de machine te werken. En dat kan je op een andere manier doen. Als de vertaler blijft vertalen met de hulp van suggesties van machines, wordt het vertalingsproces nog steeds sneller terwijl er plaats voor creativiteit ook is.

Hij benadrukt ook het belangvan de Pre-editing methode. Dit betekent dat de vertaler de brontekst herschrijft (met de toelating van de auteur) om hem te optimaliseren voor de vertaalapps. Dit is wel nuttig wanneer een brontekst naar heel veel talen simultaan moet worden vertaald (denk aan bijvoorbeeld een tekst voor de Europese Unie) want dit kan veel van de post-editing proces voorkomen. Maar wat is

pre-editing eigenlijk? Dit is wel de uitdaging want de vertaler moet korter een eenvoudiger zinnen schrijven zonder de tekst kinderachtig te maken.

Om dit te samenvatten, zijn vertaalapps wel handig maar er is nog plaats voor verbetering. De vertaalapps kunnen mensen (hetzij in de alledaagse levens, hetzij soms in hun professionele levens) helpen maar ze zijn niet goed genoeg voor professionele vertaal doelen. Daarom kunt het niet worden gezegd dat er geen behoefte is aan vertalers.

Ook hebben we Dries gevraagd wat volgens hem het grootste probleem is met Google Translate. Hij gebruikt het ook, dus we konden een uitgebreid antwoord krijgen. Google Translate heeft niet veel synoniemen voor een woord en het is niet tekst of vak specific. De kwaliteit van de vertaling is het andere grootste probleem. Ook benadrukte Dries dat Google Translate is problematisch qua privacy. Wat betekent dat? Het gebruikt alle teksten die ooit in het systeem zijn ingevoerd, daarom kunnen we zeggen dat het ook representatief is over hoe mensen spreken. Natuurlijk zullen de vertalingen niet professioneel zijn omdat de menselijke factor ontbreekt. Er is niemand die over bepaalde onderwerpen nadenkt of iemand die taalsensitief is. Denk aan het gender-probleem, er zijn veel verkeerde vertalingen door Google Translate.

Welke apps zijn de top 4? Toen we Dries hierover vroegen, werd Google Translate genoemd. Over het algemeen is het gemakkelijk te gebruiken, we kunnen er teksten mee scannen en het is ook snel. Voor een complexe tekst of e-mail gebruikt hij Microsoft Translate, want dat is goed voor zakelijke vertalingen.

Nog twee andere vertaal-apps werden genoemd: DeepL en iTranslate. Het voordeel van DeepL is dat het zijn eigen systeem heeft, een hele collectie van de Europese Unie en wat belangrijk is, is dat er geen privacy-probleem is.

We waren ook nieuwsgierig en wilden de verschillende vertaalmachines analyseren. We selecteerden ervoor een tekst met een professionele Hongaarse en Russische vertaling. Deze teksten hebben we vervolgens met de apps naar het Nederlands vertaald en geanalyseerd. We hebben 5 vertaal-apps geselecteerd:

Google Translate, DeepL, Microsoft Bing, Microsoft Translate en Collins.

We hebben het al gehad over Google Translate, maar we willen er nog een paar dingen aan toevoegen. Het is een zeer opvallende fout dat het twee namen heeft veranderd: ‘Dursley‘→ ‘Duffeling‘, ‘Dudley→Dirk‘. Het gebruik van ‘meneer‘ of ‘Dhr.‘ was niet consistent, het werd overal anders gebruikt. Natuurlijk waren hier problemen ook met de relatieve pronomen, maar dit was ook een probleem bij de andere vertaalapps. In het Hongaars gebruiken we ‘ő‘ voor zowel vrouwelijke als mannelijke karakters, geslachten worden niet getoond in de grammatica. Het was een verrassing dat de vertaalresultaten van Microsoft Bing en Microsoft Translate precies dezelfde waren. De eerder genoemde vertaalfouten verschenen hier ook, maar wat vreemd was, was dat de vertaal-app ‘zoon‘ vertaalde naar ‘boom‘. Het probleem had kunnen zijn dat het woord ‘csemete‘ in de Hongaarse tekst stond en dit woord wordt ook gebruikt voor een kleine boom. Hier kunnen jullie zien dat het systeem de context niet echt kan controleren en daarom heeft de app niet de juiste betekenis vertaald. DeepL is een goede vertaalapp, maar het heeft één zin volledig verkeerd vertaald. In de plaats van ‘The Dursleys had everything they wanted, […]‘ stond daar ‘De familie Dursley wilde niets hebben, […]‘.

Hoewel het de gewoonte is om op de machines te vertrouwen, denk eraan dat “pre-editing” noodzakelijk is om te verstaan dat de tekst juist is, volgens Dries (links)

Tot slot nog een paar woorden over Collins. Er zijn veel letterlijke vertalingen, waardoor sommige zinnen hun betekenis verliezen. Er zijn ook typische problemen met geslacht en uitdrukkingen in bijvoorbeeld het Russisch.

Om de conclusie samen te vatten, zijn er geen perfecte applicaties omdat ze menselijke gevoeligheid en toekomstgericht denken missen. We kunnen ze als hulp gebruiken en ze bieden vaak een goede basis aan, maar zo goed als een professionele vertaler zullen ze nooit zijn.

Zonder een spier te vertrekken

Gastblog van Francesca Amatruda, Maria Elena Arena, Giulia Neve, Francesca Tammaro

Tolk is zo’n vaag, allesomvattend woord. In werkelijkheid zijn er verschillende soorten tolken naar gelang van hun werkterrein, bijvoorbeeld: sociaal tolken, gerechtstolken, conferentietolken en duidelijk kunnen ze beëdigd tolken zijn. Eén ding hebben zij echter gemeen: in elke situatie worden zij geconfronteerd met (sommige meer, sommige minder) deontologische problemen. En als beëdigd tolk wordt het een zeer ernstige zaak. 

We bespraken dit en nog veel meer met Susan Verhulst, beëdigd tolk en docent aan de Universiteit Gent. Zij beheerst het Engels en Italiaans uitstekend en heeft een goede kennis van economische, juridische en medische terminologie; zij werkt als gerechtstolk bij de politie en in de rechtbanken en als sociaal tolk vooral in het onderwijs en de gezondheidssector.

Laten we eerst even verduidelijken wat een beëdigde tolk onderscheidt: een beëdigde tolk is een tolk die een eed voor de rechtbank afgelegd heeft. Hij of zij moet beloven om altijd naar waarheid te vertalen en nooit de rechtsgang te belemmeren. De deontologische code van de beëdigde tolken en vertalers kan worden ingeroepen om een zo eerlijk en neutraal mogelijke houding aan te nemen. De richtlijnen ervan zijn van groot nut, vooral wanneer het gaat om deontologische kwesties. 

Hieronder staat ons interview met Susan Verhulst:

Kunt u een typische dag als beëdigd tolk ons beschrijven?

Er bestaan als beëdigd tolk geen typische dagen. In mijn werk combineer ik lesgeven aan de universiteit met tolken als beëdigd tolk en als sociaal tolk. Mijn lessen staan uiteraard vast. Als sociaal tolk (bij ziekenhuizen, scholen, sociale diensten, enz.) werk ik altijd op afspraak en normaal gezien weet ik een week op voorhand. Als beëdigd tolk werk je voornamelijk voor de politie en de rechtbank en je wordt ook gebeld op zaterdag, op zondag, in de nacht, op kerstmis: criminaliteit heeft geen kantooruren. Persoonlijk heb ik veel variatie in mijn werk omdat ik veel dingen kan combineren.

Wat voor problemen komen vaak voor als u uit het Italiaans naar het Nederlands tolkt, en andersom, en hoe lost u die op?

Als tolk Italiaans in België tolk je ook heel veel voor niet-Italianen, bijvoorbeeld Albanezen, Roma-Zigeuners, mensen uit Roemenië of uit Somalië. Dat geeft wel soms wat problemen, bijvoorbeeld voor het gebruik van de beleefdheidsvorm (noot: in het Italiaans, “lei”, die ook de vrouwelijke “zij” kan betekenen). Als je de “lei” gebruikt voor mensen die niet moedertaalsprekers zijn, dan denken ze soms dat het gaat over iemand anders. Dus heel vaak gebruik ik voor niet moedertaalsprekers Italiaans de “tu” (noot: “jij”), ook al is dat een beetje onbeleefd naar mijn gevoel.

Een andere ding is dat ik in de buurt van Turijn heb gestudeerd, dus mijn accent is noordelijk. Als ik iemand van Zuid-Italië hoor die een heel specifiek woord gebruikt, iets heel lokaal, dan begrijp ik soms het niet.

Laten we even praten over deontologische problemen. We hebben de code van de beëdigd tolken en vertalers gelezen. Hebt u wat vrijheid als het gaat om deze artikelen toe te passen? Zijn ze alleen een vertrekpunt of moet u nauwkeurig de regels volgen?

In de praktijk is de situatie niet altijd zwart-wit, omdat je werkt met mensen. Een persoon die als verdachte, slachtoffer of getuigen bij de politie zit kent die code niet en weet niet wat mag en wat niet mag voor jouw als tolk. Het is gewoon voor mensen om zich te interesseren voor andere mensen. Ik vind soms dat je een beetje pragmatisch moet zijn om te weten of mensen goed bedoeld een vraag stellen. Iets dat de politie heel vaak doet is, zodra alle vragen en antwoorden klaar zijn en alles opgeschreven is, naar ergens anders de documenten gaan printen. Dan zit ik alleen met de persoon in kwestie en, deontologisch gezien, mag dat niet. Je moet zeggen tegen de politie om even een collega te bellen zodat je niet alleen in de ruimte blijft met die persoon. Het is heel moeilijk om altijd in alle situaties de deontologie door te trekken.

Als u in het verleden terug kon gaan, zou u iets op een andere manier hebben behandeld?  

Ik heb één keer spijt gehad van het aanvaard van een opdracht die uit een verdacht overleden van een twee jaar oud kindje bestond: was het een ongeluk of geen ongeluk? De hele gebeurtenis vond plaats op zondagavond en ik was zwanger. Ik kan emotioneel niet zo makkelijk de knop omzetten. Ook als ik op school voor de families moet tolken vind ik het wel moeilijk om emotioneel op afstand te blijven want, en sinds er in België alleen maar drie sociale tolken Italiaans-Nederlands zijn, ken ik al de mensen voor wie ik moet tolken. Het is heel lastig voor mij omdat ik mama met kleine kinderen ben.

Een ander ding dat ik anders zou doen (of, beter, dat ik vroeger zou hebben gedaan) is als sociaal tolk enkel online beschikbaar te zijn, want één nadeel van dit werk is dat er veel te verplaatsen is voor een opdracht die maximum één uur duurt. Op deze manier kan ik ook de hele dag niet blokkeren voor één opdracht. Door corona staan nu mensen meer open voor online tolk, en ik vind het beter ook voor ziekenhuis contexten (bijvoorbeeld als een persoon onderzocht moet worden, zie je dat niet).

Hebt u tips voor een wannabe beëdigd tolk?

Focus niet alleen, bijvoorbeeld, op technische woorden, maar ook op algemene, dagelijkse woorden, die zijn degene die het vaakst voorkomen. Oefen op gewone woordenschat: je kan lijstjes maken met de woordenschat van keuken, de beroepen, van allerlei dingen die kunnen passeren en ze kunnen heel nuttig zijn. En als je een woord niet kent? Raak  niet in paniek en ga op zoek naar strategieën om je niet te laten blokkeren door één woord. Sommige strategieën zijn: het woord omschrijven, tegenovergestelde maken, een woordenboek gebruiken, de moedertaalspreker raadplegen; soms kunnen sommige woorden heel oud zijn, daarom kent men ze niet onmiddellijk. Tolken zijn uiteraard mensen ook, wij zijn geen robots, noch computers!

Derhalve kunnen wij constateren dat de beste oplossing is om tot elke prijs situaties te vermijden waarin de neutraliteit van de tolk in het gedrang kan komen; het is bij voorbeeld van het grootste belang te voorkomen dat de tolk alleen met de klant blijft. En zelfs als dit zou gebeuren, moet de tolk, om met Susan Verhulst te spreken, een poker face ophouden.

Het werk van een tolk is geenszins gemakkelijk en het omgaan met bepaalde situaties maakt het nog moeilijker. Als je deze weg wilt inslaan, wees dan bereid je drang te onderdrukken en altijd onpartijdig te blijven!

susanDownload

“Wij zoeken ALLE boeken op”

Een gastblog van Rebekka Broszat, Katrin Jacobs, Zeineb Madouche en Alexander Timm

Blijkbaar is het nog steeds een probleem: enkele Duitse vertalingen van vrouwelijke auteurs ontbreken in de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag. Wij spraken met de collectiespecialist Nederlandse taal- en letterkunde Arno Kuipers en gingen in het kader van het project Collectie Nederlands Boek in Vertaling (NBIV) zelf op zoek.

Rondleiding in de KB, Den Haag (Arno Kuipers, Zeineb Madouche, Rebekka Broszat, Alexander Timm)

“Ik ben bezig om de fouten van het verleden te herstellen”, vertelt Arno. Hij vindt het leuk om vooral naar de ‘niet bijzondere’ boeken te kijken. Een bijzondere collectie is niet altijd eenvoudig te definiëren want criteria veranderen in de loop van de tijd en wat gisteren nog een gewoon ‘krimi’ was, kan morgen deel van een onderzoek zijn. 

In het begin was er een lijst met 389 pagina’s bibliografische gegevens waarvan we uiteindelijk 63 missende titels van schrijfsters in Duitse vertaling hebben gedistilleerd. Het werkproces bestond ten eerste daaruit vrouwelijke voornamen in de lijst op te zoeken. Dat was niet altijd makkelijk voor ons Duitsers omdat het soms niet meteen duidelijk was of een bepaalde naam tot een man of een vrouw behoort.

Vervolgens hebben wij naar de titels in de catalogus van de KB gekeken. Veel titels waren al voorhanden maar we hebben wel nog een aantal ontbrekende vertalingen kunnen vinden. Deze hebben wij verzameld in een Excel tabel waarmee Arno direct verder kon werken.

Tabel met ontbrekende Duitse vertalingen in de catalogus van de KB

In een informatief gesprek met Arno hebben wij een diepgaande inkijk in het werk van de collectiespecialist gekregen. Hij vertelde welke moeilijkheden hij tijdens zijn werk tegenkomt. Dat betekent natuurlijk niet dat het geen leuk werk is:

“Het mooist vind ik het principe van de bibliotheek die alles moet bewaren. […] Ook uit het verleden. Omdat we niet compleet zijn en we nooit compleet zullen zijn”. 

Anders dan enkele landen in Europa als Duitsland, België of Frankrijk bestaat er in Nederland geen wetgeving die uitgevers verplicht hun boeken aan de nationale bibliotheek te sturen. Het is dus volledig vrijwillig. Volgens Arno is dit iets wat zijn werk zo moeilijk maakt:

“We hebben het gekke geval dat we geen wet hebben. […] We zoeken alle boeken op vanaf de middeleeuwen tot heden eigenlijk. […] We hebben geen wet maar een afspraak met de uitgevers, die leveren vrijwillig. Die regel hebben we pas sinds 1974. ‘74 is een heel belangrijk jaar trouwens.” 

Hij legt verder uit, dat hij er druk mee bezig is om juist de boeken voor 1974 op te zoeken, omdat dat veel ingewikkelder is dan recentere boeken te vinden. Laat staan de digitale en elektronische publicaties. Veel aandacht is er voor het opsporen van boeken uit de postkoloniale tijd en expliciet die van schrijfsters omdat deze in het verleden te veel buiten beschouwing werden gelaten. 

Een voorbeeld hiervoor is Melati van Java. Een schrijfster die eigenlijk Nicolina Maria Christina Sloot heette en die ook onder Mathilde en Max van Ravensteijn publiceerde. Zij groeide op Java op.Toen ze achttien jaar was, verhuisde ze naar Nederland waar ze destijds de enige vrouwelijke schrijver van Indische afkomst was. Ze was zeer populair maar de kritiek was niet altijd positief – dat is ook een reden waarom ze voor het mannelijke pseudoniem koos. Het kan soms moeilijk zijn om de mannelijke pseudoniemen van schrijfsters te herkennen. Om dit probleem op te lossen zijn er verschillende webpagina’s die behulpzaam kunnen zijn als VIAF, ISNI  en Wikidata. 

Zo’n onderzoek kan dus best ingewikkeld zijn, maar het is wel belangrijk om deze lacune te verminderen. We hopen dat we met het resultaat van onze zoektocht een kleine maar waardevolle bijdrage hebben kunnen leveren. 

De resultatenlijst kan u hier bekijken.

Aan de slag met MOOC’s

Een podcast van Larina, Vittoria en Mariacarmen uit Traject 4 (Taalkunde en didactiek)

Interesse gekregen in deze MOOC? Hier kan u inschrijven en een kijkje nemen!

Patat of frietjes?

Gastblog door Maddie Cove, Poppy Mainwaring, Elizabeth Sun (Traject 3)

Chips of fries? Patat of frietjes? 🍟

Wat zeg jij? 🤔

Hoe begin je woorden vertalen bijv. uit zoals Engels en Nederlands, die beide door mensen uit verschillende landen wordt gesproken? Deze kwestie verscheen dit jaar tijdens ons  literaire vertalen workshop vaak. Als Engelse moedertaalsprekers bestaan ons vertaalgroepje uit 2 mensen uit het Verenigde Koninkrijk en 1 uit de Vereingde Staten en jullie weten wel hoeveel onze idiomatische uitdrukkingen van elkaar verschillen–sidewalk of path? Pants of trousers? Biscuits or cookies? 🍪 Nappies of diapers? 👶 Lift of elevator? De lijst gaat verder. 

Schrijvers zoals de Britse Sharon Dodua Otoo (die nu in het Duits schrijft) neemt de moeite om de vertalingen van haar essays en korte verhalen in zowel het Amerikaanse als Britse Engels te hebben. Haar reden hiervoor is dat humeur kan verloren gaan tussen de beide accenten. Dat is ook zeker een grote zorg voor Nederlandstaligen die beide een Vlaams en Hollands lezerspubliek moet voorzien. 

We voerden op maandag met de Vlaamse vertaler Tina Poesen, die Miss Peregrine’s Home For Peculiar Children van Ransom Riggs in het Nederlands vertaalde, een gesprek. We waren benieuwd of ze meningen had over het verschil tussen Vlaams en Nederlands, en over het verschil tussen Britse en Amerikaanse Engels. Toen we haar hierover vroegen, antwoordde Tine dat het wel lastig is om naar het Nederlands te vertalen als Vlaamse. De tekst moet door alle Nederlandstaligen begrepen worden.

Bovendien vertaalt Tine uit Britse Engels en uit het Amerikaanse Engels. We wilden weten als een zo moeilijker als de andere is want het lijkt voor ons dat Britse Engels meer nuances heeft. Tine, als vertaler, ziet het anders, en ze zei dat het allebei even moeilijk is. 

En hoe zit het met bepaalde problemen in het veld van vertalen? Bijvoorbeeld de strijdpunt over Amanda Gorman’s The Hill We Climb, die in de afgelopen jaren op de monden van velen staat. We vroegen Tina wat ze ervan vindt. Ze vindt het erg belangrijk om ervoor te zorgen dat de vertaler niet alleen een goede inzicht van de bedoeling van de tekst zal hebben maar ook de achtergrond van de auteur. Dus ze vindt het juist om de opdracht naar een vertaler van kleur de geven. 

Tines beste tip voor aspirant vertalers: lees heel veel in de doeltaal!